Sosyal medyada karmaşık duyguların, zorlu durumların bazı dillerde uzun tasvirlere gerek duyulmadan, tek kelimeyle açıklanabildiğini anlatan hesaplar var. Yorumlarda kendisini artık on sekiz harfli bir sözcükle tanımlayacağını söyleyen heyecanlılar, yıllardır aradığı sözcüğe kavuştuğunu ilan eden muştucular, hatta iki saniye önce öğrendiği kelimeyi dövme yaptıracağını söyleyen cesurlar var.
Hâllerimizi dilimiz döndüğünce, kendi meşrebimizce anlatmada bize bunca zor gelen, çabamızın boşa olduğunu hissettiren ne var, bilmiyorum ya da konuşmada değilse de yazıda tek bir kelimenin sağlayacağı varsayılan kolaylıkla dilin anlam dünyası arasındaki bağın sorunsuz kurulamayacağını düşünmek benim kötümserliğim mi? Bu kelimeleri nasıl yorumladığımızdan bağımsız, kullanmaya çalışırken ‘ben bugün verschlimmbessern* gördüm’de takıldığımız açık. Çünkü insan yeni sözcüklerle ne yapacağını bilemiyor pek… Mesela, açimpa.
Bir verschlimmbessern değil evet, ama yine de telaffuzu zor bir sözcük açimpa. Günün birinde bir araştırmacı, eski mi eski bir sözlüğü karıştırırken buldu onu. Sözlük eski, sözcük yeniydi. Haber hızlı yayıldı tabii, nereden gelmişti bu sözcük, ne diyerek nerelere giderdi, nerede kullanmalıydı onu, buralara mı yakışırdı yoksa şuralar mıydı yeri? Bilinmezler bir yanda, diğer yanda yeniye duyulan ilgi, bir an evvel koyulmalı yola, dillere düşmeli açimpa. Hepimizin aklına ilk geleni yaptılar işte, dünyada açimpanın bulunduğu sözlük kadar vakit geçirmiş olanlara danıştılar, onlardan aldıkları akılla serpiştirdiler sözcüğü cümlelerin sonuna. Yaşlılar çözemez bu sırrı, sözcüğün asıl bilgisi bizde dedi dilbilimciler sonra… Hooop, değişiverdi sözcüğün anlamı, cümlelerdeki işlevi. Sonra başkası, başkası. Mutfaklar, mağazalar, duraklar, salonlar, süpermarketler ve hatta ülkeler doldu açimpayla.
Dil değişir, zamanla gelişir diyenlerden misiniz, haklısınız efendim, anlama yenileri de eklendi zamanla. Sözlükte parantez içi güncellendi yeniden, yeniden. Fiil, zarf, isim… Yetmez, al sana bir de ünlem! AÇİMPA! AÇİMPA! Okuldaki bebeden, meclisteki başvekile herkesin dilinde. Buna göre öyle, şuna göre böyle. En popüleri yayılıp gitti sokaklarda, sohbetlerde varsa yoksa açimpa… Biz okurlara hava hoş, bir dolu eğlenceli diyalog çıktı ortaya ama yeni sözcüklerinin anlamlarını arayanlar için bu kadar keyifli değil galiba işler, ortada duruyor tükenmez bir gizem. Sağda solda, yukarıda aşağıda açimpa. Bana edat, sana sıfat. “Ben bugün açimpa gördüm!” işte. Kargaşanın sorumluluğunu hisseden ilk araştırmacı yeniden daldı arşivlere çözmek için bu gizemi. Sözlükler buldu, kitaplar karıştırdı, kütüphaneler gezdi, sahaf raflarını ezberledi… O da ne? Açimpanın karşısında bir sözcük. Bir sözcük açimpanın karşısında. Ne demeli, bazı sözcüklerin gizemi gibi, hiç bitmiyor bazı kitapların sürprizi.
Gizemli Sözcük Açimpa’nın sayfalarını karıştırmaya başladığımda ilk dikkatimi çeken kolajları olmuştu. (Kolaj tekniği kullanılan resimli kitaplara bayılıyorum.) Okumaya başladıkça metinle görsellerin nasıl neşeli bir uyum içinde olduklarını gördüm. Duyan ilk gördüğü yere yapıştırıveriyordu açimpasını. Onun elinde bir çanta, berikinin bahçesinde bir ağaç gibiydi sözcük. Sözcüğün sohbete son anda yetişip bir köşeye ilişmiş, eğreti duruşuna selam verir gibiydi çizimlerdeki kimi detaylar. Okur, sözcüğün anlamını merakla ararken her sayfadan binbir mimik eşlik ediyordu sanki ona, kendinden emin, şaşkın, gururlu, heyecanlı… Açimpa, okurunu merak konusunda kaşımayı seven kitaplardan. Ona zarfı, fiili, edatı, bunların nerelerde, nasıl kullanıldığını düşündürüyor bir yandan ama görünürde büyük bir hikâye anlatma derdi yok, ders alınası bir mesaja yer vermiyor; resimli kitabı çocuk gelişimi belletmeni sanan okurlar için değil yani. Gizemi, soruları, yeni yeni sözcükleri kıkırdayarak kovalamak isteyenler, muzipliği, bıyık altından gülmeyi, nanik yapmayı sevenlere öneririm onu.
Gizemli Sözcük Açimpa, Catarina Sobral tarafından yazılıp resimlenmiş. Deniz Koç’un çevirdiği kitabın yayıncısı Can Çocuk.
* verschlimmbessern, iyileştirmeye çalışırken daha kötü hâle getirmekmiş. Bu çeviriyi öğrendiğim hesaba göre, Türkçe karşılığı bulunmayan Almanca sözcüklerden biriymiş. Sözcük değil evet ama kaş yapayım derken göz çıkarmak çok cıvıltılı bir ifade.
Bu Kitabı Çok Sevdim 