Rengarenk İsyanlar: Kız ve Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi

Mavi kızların rengidir. Erkekler bale için yaratılmıştır. Bilyeler kız oyuncağıdır. Erkekler harika bebek bakıcılarıdır. Kamyon şoförlüğü kadınlar için ideal bir meslektir. Pembe giymeyen erkek olur mu hiç? En meşhur süper kahramanlar kızdır ve dünyanın en harika pastalarını erkekler yapar.

Bu işte bir tuhaflık var değil mi? Her şeyi yanlış anlamışım. Ya da bugüne dek ezberlediklerimiz koca bir yalandan ibaret. Bize nerede oynayacağımız, ne giyeceğimiz, saçımızı nasıl tarayacağımız öğretilmiş. Hangi derste başarılı olacağımız, ne kadar koşacağımız, neyin hayalini kuracağımız… İşlerimiz bölüştürülmüş, yiyeceklerimiz ve kelimelerimiz de. Yeteneklerimiz ve renklerimiz. Kitaplar, filmler ve sporlar da tabi. Hatta küçük insan yavrularıyla ne kadar iletişim kuracağımız bile belirlenmiş.

Bunu kim mi yapmış? Görünmez eller, gizemli planlar aramaya gerek yok elbette! Bunu kendimize biz yaptık. Bile isteye, taş taş üstüne dize dize. İnşa ettiğimiz kurallar, kültürler ve kurumlarla. “Bunları yap ki, ‘normal’ olasın” dedik. “Yapmazsan cebimiz dolu yaftalarla, taşınırsın ‘öteki’ olmanın soğuk tadıyla”. Kimliklerimizi, sınırlarımızı çizdik. Haklarımızı da pek tabii. Ama haklar,  sormakla, düşünmekle, talep etmek ve reddetmekle ilişkili olduğundan öyle kolayca teslim edilmiyorlar eşitsizliğe. Sırf kadın ya da erkek doğduk diye, “sana yakışan budur” dendi diye mutsuz olmaya makhum değiliz. Zevklerimizi, hayallerimizi toplumsal doğrulara kurban etmek zorunda değiliz. İdeal birer kız/ erkek çocuk olmak için bulutlarımızdan vazgeçemeye niyetimiz yok yani, yaftalar kimin umrunda?

Kitapçıda dolanırken Kız Çocuk Hakları Bildirgesi ve Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi isimli iki kitap görünce bir an çok öfkelendim açıkçası. Ne yayıncıya baktım ne de kitabın adının içerdiği anlamlara. Hızla kapağı açarken söyleniyordum bir yandan:  “Ne zaman vazgeçecekler çocukları ayrıştırmak için kitapları kullanmaktan?”  Ama öfke nöbetimin son bulması başlaması kadar hızlı oldu. Rengarenk sayfalar isyan ediyordu. Tüm çocuklar cinsiyetlerinden dolayı atanmış tüm yargıları reddetme hakkına, istedikleri olma ve istemediklerine yüz çevirme hakkına sahiptir. Özellikle her iki kitabın da sonunda yer alan “İstedikleri kişiyi sevme hakları vardır: Kız ya da erkek (ya da her ikisini de)” maddesi homofobinin erken inşasına itiraz niteliğinde. Hayaller, renkler ve duygular büyük büyük emirlerin çizdiği sınırlara sığmaz. Her iki kitap da, tıpkı geçen yılki dosyada söz ettiğim Kızlara Karşı Erkekler gibi, her çocuk okuyabilse keşke dedirtti. Çizimler ise metinle uyumlu olmaktan da ötede metni yeniden üretiyor. Resimli çocuk kitaplarında metin-çizim uyumunun ne kadar değerli olduğundan sıkça söz ettiğimden, bu kez sadece bunu söylemekle yetineyim.

Kız Çocuk Hakları Bildirgesi ve Erkek Çocuk Hakları Bildirgesi Elisabeth Brami tarafından yazılıp Estelle Billon- Spagnol tarafından resimlenmiş. Burcu Uğuz’un çevirdiği kitaplar Yapı Kredi Yayınları tarafından yayınlanıyor.

Ve küçük bir değini: Toplumsal cinsiyet elbette tüm dünyada deneyimlenen bir kurgusal işlerlik ancak metinler ülkemizdeki çocukların, özellikle kız çocuklarının, yola ne kadar geriden başladığını bir kez daha hatırlatıyor, ne yazık ki.  Ve hakları ve hayalleri özgür kılmak için ne kadar çok çabalamak gerektiğini.

Ve, işte bir tane daha: Kız- kadın ayrımının karşısında yekpare dikilen erkek nitelemesine karşıyım. Ya bütünüyle ‘kadın- erkek’ biçimindeki kullanımları ya da çocuklar için illa ‘kız’ diyorsak karşısına ‘oğlan’ı koymayı doğru buluyorum. Dilin yeniden üretici gücünün farkındayım ve tereddütüme rağmen metinlerdeki kullanımı yinelemeyi seçtim.